Aktualności

Wieczory Jadwiżańskie organizowane są w Kościele Akademickim w Rzeszowie od kilku lat i już na stałe wpisały się w kalendarz wydarzeń kulturalnych całego Rzeszowa. Mają one na celu pogłębianie i propagowanie idei związanych ze świętą patronką i są wyrazem wspólnoty parafii i środowiska akademickiego.

Podczas wkładu na temat wpływu prawa rzymskiego w rozwój prawa karnego Prof. Czesław P. Kłak, Dyrektor Kolegium Prawa w WSPiA zwrócił uwagę na ewolucję funkcji prawa karnego na przestrzeni wieków. Wskazał także na genezę poszczególnych instytucji współczesnego prawa karnego w rozwiązaniach znanych już w starożytności, np. obrony koniecznej oraz stanu wyższej konieczności.

Punktem wyjścia rozważań prof. Czesława Kłaka było Prawo XII tablic (Leges Duodecim Tabularum). Zwrócił uwagę, że w tym pomniku prawa odnajdujemy m.in. powiązanie odpowiedzialności za długi z możliwością legalnego pozbawienia wolności dłużnika w domu wierzyciela (Tablica III). Wynikało z niego również, że właściciel mógł bronić swej własności, nawet pozbawiając napastnika życia, ale sformułowano w tej materii wyraźne ograniczenia (zamach w nocy lub zamach z użyciem broni), czego dotyczyła Tablica VIII. W trakcie wykładu zwrócono uwagę, że już w prawie rzymskim sformułowano wyraźne i jednoznaczne granice podjęcia działań obronnych, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia funkcji ochronnej prawa karnego, jak również z punktu widzenia gwarancji przysługujących jednostce.

Prof. Czesław Kłak dodał, że z Prawa XII Tablic wynika, iż napadnięty przez sprawcę, który nie używał broni i nie rozpoczął zamachu z jej wykorzystaniem, nie mógł ingerować w życie napastnika. Nie mógł również ingerować w jego życie, nawet gdy stosował on opór, dopóki nie wezwał najpierw pomocy. To bardzo ważne rozwiązanie, bo pokazuje, że obrona konieczna w tym ujęciu miała charakter subsydiarny i nie mogła być skutecznie podjęta, dopóki sprawca nie zachował się w sposób agresywny i nie zagroził napadniętemu. Współcześnie warto podkreślić, że Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka nawiązuje do tego rozwiązania, przyjmując, że pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z konwencyjną ochroną życia, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą (art. 2 ust. 2 lit. a Konwencji). Widać wyraźnie, że przyjęto tu zasadę subsydiarności, znaną już rozwiązaniom rzymskim.

Prof. Czesław Kłak wskazał również, że w rzymskim prawie karnym penalizowano uszkodzenie ciała, wyraźnie precyzując, na czym mogło ono polegać (Tablica VIII). Taki sposób regulacji obowiązujące obecnie, przy czym dzisiaj wynika on z zasady nullum crimen sine lege, a w czasach antycznych był wyrazem dążenia do wyraźnego określenia podstaw odpowiedzialności karnej i wskazania jej granic, co legło u podstaw później sformułowanej zasady nullum crimen sine lege. Warto to odnotować, bo pokazuje, że nawet w prawie określanym mianem prymitywnego przyjmowało, że nie ma odpowiedzialności karnej za każdy uszczerbek na zdrowiu (za każdy czyn prowadzący do takiego uszczerbku), lecz tylko za ten, który został w w prawie określony.

Prof. Czesław Kłak odniósł się także do kar obowiązujących w prawie rzymskim, w tym skazania do szkoły gladiatorów, rzucenia dzikim zwierzętom na pożarcie oraz do kary śmierci poprzez ukrzyżowanie. Żadna z tych kar nie przetrwała do czasów współczesnych, co pokazuje odchodzenie przez prawo karne od represji okrutnej, pozbawiającej skazanego godności i prowadzącej w istocie do jego uprzedmiotowienia. Kara śmierci wprawdzie nadal funkcjonuje w niektórych państwach, ale zwraca się uwagę na fakt, że nawet ta kara nie może być wykonywana w sposób nieludzki.

Kończąc, prof. Czesław Kłak zwrócił uwagę, że prawo karne nie może być traktowane przedmiotowo, jako instrument wyłącznie opresyjny. Prawo karne ma do spełnienia zarówno funkcję represyjną, jak i prewencyjną. Ma zapobiegać popełnianiu przestępstw w przyszłości, przy czym nie może to odbyć się kosztem pozbawienia człowieka godności. Tego uczy historia prawa karnego, pokazując, że mimo okrutnego i publicznego wykonywania bardzo wymyślnych kar liczba przestępstw nie malała. Dlatego uczynienie spektaklu z wykonywania kary nie służy ani zwalczaniu przestępczości, ani też nie służy państwu, bo nie realizuje ono w ten sposób żadnej funkcji, do której jest powołane.

Wykład na temat „Ewolucja prawa karnego – od czasów antycznych do upadku cesarstwa rzymskiego to kolejny wykład prof. Czesława Kłaka na temat historycznego rozwoju prawa karnego. Wcześniej w ramach Wieczorów Jadwiżańskich w rzeszowskim Kościele Akademickim odbył się wykład na temat prawa karnego antycznego – prawa karnego Babilonii, Asyrii, Fenicji, Izraela oraz Grecji.