Aktualności

Seminarium nt. odwrócenia wielkiej nowelizacji kodeksu postępowania karnego, która obowiązuje od 1 lipca 2015 r. odbyło się 1 kwietnia 2016 r. w Krakowie. Organizatorem spotkania była Katedra Postępowania Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Wzięło w nim udział ponad 60 osób, zarówno teoretyków, jak i praktyków.

1 kwietnia 2016 r. w Dzienniku Ustaw ogłoszono ustawę z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2016, poz. 437). Ustawa wchodzi w życie z dniem 15 kwietnia 2016 r., z tym iż niektóre znowelizowane przepisy będą obowiązywać od 1 stycznia 2017 r.

Jest to kolejna zasadnicza nowelizacja kodeksu postępowania karnego, której podstawowym celem jest, jak wskazuje Ministerstwo Sprawiedliwości, będące autorem projektu wskazanej ustawy, wprowadzenie bardziej aktywnej roli sądu w procesie karnym. Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości, pełna kontradyktoryjność procesu na etapie sądowym, wprowadzona nowelizacją kodeksu postępowania karnego z dnia 27 września 2013 r., obowiązującą od 1 lipca 2015 r., doprowadziła do sytuacji, w których sąd decydował tylko na podstawie dowodów przedstawionych przez strony, a nie dążył do ustalenia prawdziwego stanu rzeczy.

Jak zaznacza prof. Czesława Kłaka we wskazanym zakresie z dniem 15 kwietnia 2016 r. do polskiego procesu karnego powróci rozwiązanie według którego sąd przeprowadzał będzie dowodu na wniosek lub z urzędu. Tym samym ustawodawca zrezygnował z rozwiązania w którym to strony przeprowadzają dowody oraz, że aktywność dowodowa sądu stanowi wyjątek od zasady. Tym samym sąd będzie miał obowiązek przeprowadzenia dowodów w tych przypadkach, w których będzie to niezbędne dla poczynienia prawdziwych ustaleń faktycznych, mimo że strony postępowania nie będą zainteresowane dowodzeniem, wykazując w tym zakresie bierność. Odstąpiono zatem od zasady wprowadzonej z dniem 1 lipca 2015 r., że sąd jedynie w przypadkach wyjątkowych, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, mógł dopuścić i przeprowadzić dowód z urzędu.

Zdaniem prof. Czesława Kłaka rozwiązanie obowiązujące od 1 lipca 2015 r. nie wykluczało sięgania przez sąd po dowody z urzędu. To od oceny sądu zależało, czy uzna dany przypadek za wyjątkowy, ale otwierało możliwość zaniechania przeprowadzania dowodów z urzędu i ograniczenia się wyłącznie do materiału dowodowego przedstawionego przez strony. Takie rozwiązanie rodzi ryzyko, że wydany wyrok dotknięty będzie błędnymi ustaleniami faktycznymi.

Prof. Czesław Kłak zaznacza również, że przed 1 lipca 2015 r. obowiązywała w polskim procesie karnym zasada kontradyktoryjności, tyle tylko, że jej ujęcie różniło się od tego, które wprowadzono z dniem 1 lipca 2015 r. Powrót do dawnego rozumienia zasady kontradyktoryjności postępowania niesie za sobą walor gwarancyjny. Nawet bowiem w przypadku braku aktywności stron sąd i tak będzie miał obowiązek poszukiwania dowodów. Nie kłóci się to, zdaniem prof. Czesława Kłaka, z rolą sądu, jako bezstronnego arbitra. Sąd nadal zobowiązany będzie do bezstronności, a poszukiwanie dowodów nie będzie kierunkowe – wyłącznie na niekorzyść lub korzyść oskarżonego. Przywrócenie rozwiązania obowiązującego przed 1 lipca 2015 r. oznaczać będzie, że sąd poszukiwał będzie dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, zarówno niekorzystnych dla oskarżonego, jak i tych, które są dla niego korzystne. Sąd nadal będzie arbitrem, tyle tylko, że jego rola nie będzie ograniczać się wyłącznie do oceny dowodów przeprowadzonych przez strony, ale to sąd przeprowadzał będzie dowody, a w sytuacji braku aktywności stron dowody przeprowadzone będą z urzędu. Sąd nie stanie się w ten sposób organem śledczym i nie będzie zastępował Policji czy prokuratora. Oskarżyciel zobowiązany będzie do przedstawienia sądowi materiałów uzyskanych w toku dochodzenia lub śledztwa, a na rozprawie dowody będą przeprowadzane na wniosek stron. Dopiero, gdy okaże się to niewystarczające do wyjaśnienia okoliczności sprawy – sąd przeprowadzi dowody z urzędu.

Nowelizacja z 11 marca 2016 r. wprowadza również szereg innych zmian. Dotyczą one m.in. celów postępowania przygotowawczego i jego przebiegu, przebiegu postępowania odwoławczego, konsensualnych możliwości zakończenia postępowania karnego.

Zmiany dotyczą także zakazów dowodowych. Od 15 kwietnia 2016 r. obowiązywać będzie nowe brzmienie art. 168a k.p.k. – dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 k.k., chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności.

Tym samym, jak wskazuje prof. Czesław Kłak, uchybienie przepisom postępowania przy przeprowadzaniu dowodów nie będzie stanowić podstawy do uznania dowodu za niedopuszczalny. W konsekwencji oznacza, że prokurator czy sąd nie będzie mógł tego dowodu pominąć przy podejmowaniu decyzji procesowych.